DASTANAN ÞÊX EHMEDÊ HUSEYNÎ
I
Wê êvara ji beybûna lêvên axê,
di pêçeka velerzîna tawanbar de,
di hêlana hesretê de,
lorînên çolistanê ji ber dikirin
û temenê xwe yê ji çel û sê sirûdan
li ber zingezinga lingên babelîskan radixist.
Ewrên mêÞinî û sergerdan,
dûya cigereya Þevê
ber bi henasa gulhinarên çarenûsa wî ve,
pêl bi pêl, dihat
û zîvê vebêjiyê bi ser xêzên rûreÞ de diherikî.
Peykerên ji tem û morana xatirxwestinê,
di bîbikên mest ên tavsorkê de bilind dikirin.
Bajarê xwe yê ji tûyên Þermende,
pîrevokên ji bîhokan
û darên xwe yên ji kirîstala diltengiyê,
xwîna hirmî û hejîrên xwe,
serpêhatiyên nîvçe
û çîrokên Þkestî yên bêzariya evîndarên xwe,
wek rengên tûj û serberdayî
yên xeftanê dayika xwe,
radipêçandin,
û di terkên zêrîn
ên tawanbariya kewên temenê xwe de, vediÞartin.
Li teniÞt Þevbuhêrkên dastanbêjan
babelîskên qayîÞkêÞana xwe berhev dikirin,
li ser tixûbên bê alî yên ferhenga westanê,
amancên xwe bi dar vedikirin,
li nik asîtana dilsoj a bêbextiyê
li xwe mikur dihat
û wêneyên xwe,
yên gerikî,
di ayîneyên tozê de dixwendin.
Avên mirinê,
yên dûrbîn û ronak,
bi jena dilan didîtin
lê ji çerxê bawer nedikir.
Destên goristanê,
yên pîrozmend û narîn,
bi guhan dibihîstin,
lê rûyên sedreng ên giryanê nas nedikirin.
Dilovaniya kêlan
bi ser ebrûyên peyvê de dirijiya
lê hestên xwe ji xwe nedikirin.
Aferîn ey aferîndeyê azara awazamêz!
Aferîn ey ahoya hoyên asan yên serîhildana tûtinê!
Aferîn sed aferîn Þêxê gulan aferîn!
Li cihekî ji van cihên asê
yên keleha hiÞê xwe,
li ÞûnÞopa darbiÞkêvên nalînê
û li pirtûkên dadmendiyê digeriya.
Kuçeyên bizdayî yên stiranê
û îstgehên birîna xwe
bi hesteyê dîroka tozê vêdixistin
û li ser keviya tûj û giyankuj
a darêjgeha evîna xwe,
pêrgî gulistana rûyê tobedar ê Þêxê Senan dihat:
- Ew dilê reben çima wisa di nav destê te de dilerize Þêxê gulan?
- Daspartina "Sîpanê Xelatê" ye,
ez dê mîna serpêhatiyeke kesk,
bi rimbazên "Atînayê" re,
ber bi dargerînka zimanê "Hîrodots" ve bihinêrim.
Ez dê tembînameya kulîlkan ji boyî hejariya "Diyojînos" ragihînim.
- Zimanê xwe ji lîlava dîrokê dawerivîne
û keskesora xewna xwe
di gizingê de
hînî himbêzkirina jiyanê bike Þêxê gulan!
- Jiyan newêrek e kurê min,
xwe nêzî rivîna gotinan
û derbirîna gazinan
û sermestiya welatan nake.
Eger berê xwe nedim Ermenistanê,
dê rasteqînî ji xewa giran a Stokholmê hiÞyar nebe,
dê mîrê evînê,
di xelwetgiriya xwe de,
li bin guhê gumanê nekeve
û dê keziyên "Selma"yê bi çavlirêmanê nehûne.
Dê serdema pêxwas û bazirgan û sextekaran
li xwîna te mikur neyê!
Av, ba, agir
û tîniya axê
û hespên taristanê.
Qirçîna parsûyên tarawgehê
û sergomiya di bixûr
û di xwelîrengiya esmanên tenhatiyê de.
Li vir,
li kurtepista wêneyan guhdarî dikir
û di bêt û nêta berbeyaniyê de
diqurmiçî, diqermiçî.
Destnivîsên miÞext û evînbazan
ji giraniya sîbera demê dadiweÞandin
û bîna binçengê jinan
ji piÞkên êvara xwe re dinasand.
Zemawendên dapîra te diherifin
û mizgeftên hebûna te nayên zeft kirin.
Serê dastanê
bi gulava gulan diÞûÞt
û berzûrî gulvedana kenê dayika xwe dibû.
Çûkên kêfê ji sînga wî difiriyan
û mewîjên xalê wî
li pey heyva sînoran digiriyan.
Guliyên gawirane yên sirûdê
bi hineya seferê dinimandin
û ber bi dastanbêjan ve sernisîv dibû:
- Tizbiya te ji karbanên bendemanê ye?
- Nexêr, ez ne karban im,
keskahiya sistegavên zimanê te
û govendgerê agirvedana giyanê te me!
- Lê "Ermenistan" di kela kîla dilê min de
gazî karbanên helbesta te dike.
- Ez avbest im,
spîndara gewriya "Biyazîd" im
û nimêjgeha dengvedana "Nîsanî"
û zingîna bendên wiryayî yên bazbenda "Nalî"yê bengîn im!
Gulgenimên temenê wî
zer dibûn û li ber tava regezperest
a dastanê diseridîn.
Tavên wî ji rûyê wî diketin
û tevna zimanê wî
rakêsana kêferatê haÞ dikir.
Li vir dimînim.
Li vir,
wek ko cara pêÞîn dê mirin ji dayik bibe,
dimirim.
Li vir dilê xwe pêskêÞî mijê
û kulên xwe radestî bûkên xemsar ên deryayê dikim.
Her li vir,
di darbesta dilê xwe de,
pendên "Odîsyos"ê sergerdan werdigirim
û li ser eniya "Trawda"yê dîlana agirperestan li dar dixim
û berî ko bibim keleka demê,
dimirim.
Berê Þewata xwe
dida kontara çiyayên ji serhiÞkiya kewan
û ji poÞmaniya keÞtiyên pêxemberên gîha û çirayên Þîn.
Bi hevîrê tirsê dilîst
û bi qulingan re dipeyivî.
Çel û sê salên kovandar,
bi herikîna zivir a demê,
dixurandin,
û riha xwe ji ber devê riya bagerê dida alî.
Zaroktiya çiyan
di çermê wî de fêrî çarpiyan dibû
û Þkeftên kûvî
ber bi gurmîna viyana wî ve dihatin.
Stiriyên hawarê di xewna wî de dadiçikiyan
û nasnameya xwe ya hovane
dida ber zixtên nermebaranê:
- Tu ji bo çi
rûperiyên êÞ û "Zîn"ên giryanê hildibijêrî Þêxê gulan?
Dipirsî
û xwe dispart zimanê gulwaza gerdeniya "Cûdî"yê dilovan.
- Li vir roavahî Þehîda dîrokê ye
û di lajewerdiya tîr û ter a sawê de
hismendiya peyvê radipere.
Min nedixwest baskên rojê
di xwîna min de hîmên evînê damezirînin,
lê sirûda dengê min
û xoÞxwanên pêlên bêdengiya min
û salên pîremêriya demsalan,
di rehên vî çiyayî de dihêwirin û geÞ dibin!
- Û berbiskên dastana te
yên ji erxwana cengê,
yên ji pêdarî û bîntengiyê,
yên ji cegerdarî û halanê, Þêxê gulan?
- Tu tist ji peyvê erzantir nîn e.
ji xwe bipirse,
ji xwelîdanka temenê xwe
û ji dengvedana bêcir a Þehîdên doza Þahberûyan.
Ji nivîskarên "ji niÞkê ve!!" yên "Stokholm"a paytext.
Di pirtûka veçiryayî de
li taxa jorîn a hiÞê xwe digeriya.
Li bîra gund û li werîsê jiyanê û li çirika çîrokên qedexe.
Li kadîna razên xwe û li pîrozbahiya maça xwe ya pêÞîn.
Kunciyên bejî
ji ser pîtanokên nîveroja Botanê dimalandin
û sarezayiya çêjwergirtinê
di memikên "Amed"a nexwes de nas dikir.
Li pey rewrewkê
ber bi efsaneya rewrewkê ve diçû.
Rondikên hetavê li çolistanê direÞandin
û "Toros"ê hêmin di wêrekiya maçê de ber bi xwêdana xwe ve radikiÞand.
Bi tena serê xwe
û bi stêrkên dilê xwe dihat
û li ber desthilatiya bîranînên xwe radiwestiya..
Rûyekî ji kevir,
navekî ji kevir,
warekî ji kevir,
baraneke ji kevir û Amûdeke ji kevir.
Dipeyivî û nedipeyivî.
Dima û nedima.
Dimir û nedimir.
Dipa û nedipa.
Didît û nedidî.
Dibû û nedibû.
Dibû dû,
dibû ardû,
dibû berbû
û hechecîka seferê jî dida dû.
Çel û sê salên wî bi çargavkî dihatin
û di gerdeniya "Çarçira"yê de wenda dibûn.
BiÞaftina "Qazî Mihemed"ê matmayî,
matmayîna wî dorpêç dikir.
Ji destê bîrtûjiya xwe direviya,
xwe davêt himbêza dayika xwe
û li rêzên rêzdar ên cendekên ronahiyê dizîvirî.
"Keyqobad"ê vewestanê
toza "Nînewa"yê bi xwe re dianî
û xweÞmêrên "Soparto"yê govenda dawî
li ser zikê "Çaldîran"ê li dar dixistin.
Pinpinîkên keftelefta "Berzanî" diwestiyan
û li giriyê zersoninên "Pîran"ê dipirsîn.
Bes e! ReÞgirêdana te payedariya gerdûn reÞ dike.
Bes e! Tovê gumana te nalîna pirsê geÞ dike!
Bes !. Zeviyê bîra te ewrên bîrê dabeÞ dike.
Cih cihê min e,
ji balendeyan re digot.
Dudiliya min gergerînek e,
lê goÞiyên peyvê û rûpelên qonaxê ji dayik dibin,
ji salên xwe re digot.
- Çiyan bi alên xwe yên spî daketiye
û tu jî bi giyanên mirî û bi Þengebiyên talanê, dadikevî?
- Ez xwîna nûrijyayî ya neviyên xwe bi xwînê dipesinînim.
- Xwîna xwe ji nimêja eÞqê biparêze?
- Ez li vir im da ko jiyanê bikujim.
- Lê çima tu di nihalên gizingê de nehwirînê bi kar tînî?
- PiÞtevanê rezên qîrîna xwe me.
- Û Þêxê çarenûsa dilberan?
- Li wir, li pey sîberên hovane yên demê,
li pêjna bareÞa giranbuha digere.
ÞÊXÊ SENAN:
Were
xwe nêzî teqîna dilê min bike,
neynûkên Þeva xwe ya aziryayî
di mista min de bihêle û asoyên vedîtina xwe
di esmanê nostaljya min de berfirehtir bike.
Çel û sê salên xwe bi hiÞê min ve baÞ bidrû
û deryaçeya axîna xwe
di bêdengiya xatirxwestinê de bilorîne.
Sergêjahiya xwe
hînî gezoyê bike û Þîrikê zimanê xwe bi bilindgoyan biparzinîne.
Arezû min diêÞînin û nefelên li xwemikurhatinê
di xewna min de ber didin:
"Kovanên mihirdaran
Bê hed û bê ijmar in
Tîr tên ji hesaran
Sed car û sed hezaran
Xedengên di nûbaran
Nihên li dil dibarin"
ÞÊX EHMEDÊ HUSEYNÎ:
Li bin siya darê,
dara hinarê,
diya xwe tûre dikir û
çirûskên Kurdistanê
bi ser metirsiya wê de dipijiqandin.
Diya ku bi teÞiya xwe
goreyên qederê dirist û bi dilbijandin
li ponijandina bavê wî dinêrî.
Hêveron vedixwar
û cihê xwe di goristanê de agadar dikir.
Bilaçemkên surdariya wê
li bin guhê kovna jiyanê diketin
û bindeqên biÞirîna wê diÞikandin.
Çavên wê dixwestin tiÞtekî
û rondikên sincirî dixwestin tiÞtekî dîtir bibêjin:
Tîrêja awira dilber
Wek rima destê rimbaz e
Bi naz û sema û leÞker
tête xwînê Þubhê baz e
Min digotê ey gulîzer
Dil mirina xwe dixwaze
ÞÊXÊ SENAN:
Rêçên Erministanê
di sêdarên bêrîkirinê de dest bi xwekuÞtinê dikin.
Ez dê di navbera mirin û jiyanê de
darên xwe av bidim
û lêvên qerisî yên yara xwe bi Þînahiyê bixemilînim.
Ez dê gurîna sirûdê
radestî guliyên dadayî yên sersomiya te bikim
û ez dê razên evîn û dînbûna xwe
li ser keviyên awirvedana "Mezopotamya"yê raxînim.
Di wê kêlîka beravêtî de,
dê firiÞteyên dîrokê xwe ragihînin axînkêÞana te
û dê giyanê te li ser devê kêrê bireqise.
ÞÊX EHMEDÊ HUSEYNÎ:
Ez dê co û bercoyên temenê xwe
di ariyê de raperînim
û pêlên ji kefa demê di zimanê xwe de perwerde bikim.
Ez dê sûlavên hedana xwe,
di pêçeka xweriÞtê de rût bikim
û kendavên laÞê wê ber bi berçavka tenhatiyê ve rakiÞînim.
Hingûr bi hingûr,
nîr bi nîr,
çîmen bi çîmen,
perjan bi perjan,
sawîr bi sawîr,
rojgar bi rojgar,
ez dê Þekirên zimanê te bixwînim
û hespê xwe bi zîn û rikêb û lixêvên Þevnemê rapêçim
û ber bi dilbijiya mûmdanka te ve bigindirim.
II
Wê êvara ji beybûna lêvên axê,
sirûda Þaneyên wî zuha dibû,
"Asxîlos" rêçên bêhûdeyiyê kedî dikirin
û goÞtê keroÞka qederê dibiraÞt.
Esman diderizî,
barana zaroktiyê diliviya,
xwelî dibariya
û dengê dastanbêjan dihate birîn.
Þînîgirî di dergûÞa xwe de diqîriya
û dayika wî lîlandinên bayê bertavê ji bîr dikirin.
Goristaneke bênav bo xwe ava dikir
û bi kefenê birayê xwe digirt da ko evînê bi xwe re nebe.
Li îkoneya dîwêr temaÞe dikir
û serê xwe li ser kevirên gorê datanî.
Mirî dihatin.
Birayê wî dihat.
Diya wî dihat.
Hevalên wî dihatin.
Xunav dihat û tizbiya bavê wî dihat,
lê ”Þêxê gulan" nedihat!
"Asxîlos" nedihat!
"Kafafîs" nedihat
û "Îsakayê" bêriya pêjna xweliyê dikir, li helbestan dipirsî.
Li paytextan,
wek ko cara dawîn be, temaÞe kir.
Dilê wî bi tinaziya wêneyên nivîskarên Stokholmê Þewitî.
Li wêneyên rasteqîne yên serdema Þêxê gulan geriya û got:
Dibistan dibin"Qereqol!!" Þêxê gulan!
Yadîgarî dibin çol Þêxê gulan!
Mirov dibin sol Þêxê gulan!
Pênûs dibin dahol Þêxê gulan!
Evîna te jî dibe tol Þêxê gulan!
Di heman êvarê de, gezgezoka temenê xwe
û di heman mirinê de, cegerdariya evînbazan
bo nîgarkirina nexÞeya çiyayên Þîniyê hest kirin,
çel û sê goristanên westyayî ji sînga xwe berdan
û bi hêminî
pêçeka xwe pêça
û lorîna xwe lorand
û pênûsa xwe Þkand
û di nav porê hevrêÞimîn
ê "Birca Belek" de pêrgî dastana xwe ya rizyayî bû.
(Ehmed Huseynî, Nivîs hejmar 4)
|